ð pri aliaj temoj! 

En Esperanto aktuell 5/2022 № 275 aperis mia teksto
Welt der Bücher und Zeitschriften – Esperanto und andere Plansprachen
Aktuelles, Wissens- und Bedenkenswertes aus der Deutschen Esperanto-Bibliothek Aalen
Folge 67 – „neniam plu! – nie wieder! ?“

Tie mi promesis listigi rekomendojn de retaj adresoj pri la tuta temaro.

Jen la materialo (kolektita, sed ne jam bone sortita):

https://arztdichter.net/buecherverbrennung/:
„Man kann die Wahrheit nicht ins Feuer werfen – sie ist das Feuer." (Friedrich Dürrenmatt)
In dem Buch „Ärzte, Dichter und Rebellen“ (2018) wird der rigorose Umgang der Obrigkeit mit der widerständigen Literatur behandelt. Zum Beispiel galten Friedrich Schiller und Erich Fried im 20. Jahrhundert (!) als politisch gefährlich:
Friedrich Schillers Dramen wurden sowohl vom Herzog von Württemberg als auch von Adolf Hitler, dem Meister der Bücherverbrennung, verboten.
Hitler verfügte persönlich im Jahr 1942, dass das Schauspiel Wilhelm Tell nicht mehr im Unterricht verwendet werden durfte.
https://www.heise.de/tp/features/Eine-Zensur-findet-schlicht-statt-3448937.html
https://www.spiegel.de/kultur/gefahr-im-verzug-a-b41e3d4b-0002-0001-0000-000008910575
theguardian.com/world/2022/jan/27/tennessee-school-board-bans-pulitzer-prize-winning-holocaust-novel-maus
https://www.zeit.de/gesellschaft/zeitgeschehen/2018-01/holocaust-gedenktag-bundestag-nazi-kz-auschwitz



https://www.deutschlandfunk.de/zeitzeuge-baum-zu-dresden-1945-nie-wieder-nazis-und-nie-100.html
https://www.deutschland.de/de/niemals-vergessen
https://www.phoenix.de/sendungen/dokumentationen/nie-wieder-a-2318894.html
   Nie wieder! Junge Deutsche in Auschwitz
https://www.spd.de/aktuelles/detail/news/nie-wieder/18/01/2017/
   18.01.2017 | Sigmar Gabriel zur Rede von AfD-Politiker Höcke



https://www.bundestag.de/gedenkstunden Die Gastredner der Holocaust-Gedenktage seit 1996
https://www.bpb.de/system/files/dokument_pdf/APuZ_2014-33-34_online.pdf
   Aus Politik und Zeitgeschichte 11.8.2014: Comics
https://www.bundestag.de/gedenkstunde_2022
   Inge Auerbacher: Die Krankheit des Judenhasses muss geheilt werden
https://www.bundestag.de/dokumente/textarchiv/2018/kw05-nachbericht-gedenkstunde-rede-wallfisch-541710
   Dr. h. c. Anita Lasker Wallfisch MBE: "Hass ist ganz einfach ein Gift, und letzten Endes vergiftet man sich selbst."
bundestag.de/...Reden_ausländischer_Gäste_vor_Mitgliedern_des_Dt_Bundestages_und_des_Bundesrates (pdf)
https://www.bundestag.de/parlament/praesidium/reden/2021/20210127-818708
   Dr. Wolfgang Schäuble zum Gedenken an die Opfer des Nationalsozialismus, Gedenkstunde 27.1.2021
https://www.bundestag.de/mediathek?videoid=7498513#url=L21lZGlhdGhla292ZXJsYXk/dmlkZW9pZD03NDk4NTEz&mod=mediathek
https://www.bundestag.de/dokumente/textarchiv/2021/kw04-opfer-nationalsozialismus-nachbericht-818592
   Dr. h. c. Charlotte Knobloch: Wir müssen die Bundesrepublik wehrhaft verteidigen
https://www.das-parlament.de/2021/1_2/kehrseite/815740-815740
   Gedenken an die NS-Opfer, 27.1.21, Reden von Charlotte Knobloch und Marina Weisband am 27. Januar 2021
https://www.bundestag.de/resource/blob/877510/cb271f039bcb47be45828d5e08bbe64a/Weremember-data.pdf
   Kampagne „#WeRemember“ zum Tag des Gedenkens an die Opfer des Nationalsozialismus am 27. Januar
bundestag.de/resource/blob/189498/4b3f91ce2df0df2fc96b28172930e5f1/Datenhandbuch1994_2003-data.pdf =
https://www.bundestag.de/resource/blob/189474/fdb4997b508e979aae4ca50d80103ad4/Datenhand_vt-data.pdf 
   Datenhandbuch zur Geschichte des Deutschen Bundestages 1994 bis 2003 (pdf, 1099 S.)
https://www.bundestag.de/dokumente/textarchiv/2021/kw25-jugendbegegnung-847716
   Podiumsdiskussion zum Thema „Opfer des deut­schen Vernichtungskriegs“ 23.6.21
bundesregierung.de/...gedenkrede-von-professor-yehuda-bauer
   27.1.98 Gedenkstunde des Deutschen Bundestages - Gedenkrede von Professor Dr. Yehuda Bauer
https://www.bundesregierung.de/resource/blob/.../14-2-peres-data.pdf
   27.1.10 Ansprache des Präsidenten des Staates Israel, Shimon Peres
https://www.bpb.de/themen/rechtsextremismus/dossier-rechtsextremismus/41277/dass-auschwitz-sich-nie-wiederhole/
   "Dass Auschwitz sich nie wiederhole..." Pädagogische Reaktionen auf Antisemitismus  
bundestag.de/resource/blob/816724/82faa5204bb8fb16ac65b27c96784835/Gedenktag-27-Januar-vor-25-Jahren-data.pdf
   Vor 25 Jahren: Einführung des „Tages des Gedenkens an die Opfer des Nationalsozialismus“ am 27. Januar (1996)



https://zeithistorische-forschungen.de/1-2021/5909
   Er war nie weg, »Hitler-Welle« und »Nazi-Nostalgie« in der Bundesrepublik der 1970er-Jahre



https://vds-ev.de/ib/archiv/browser.php?hf=817A942F4A4F4D07.htm
 • Immer öfter werden Literaturklassiker zum Opfer der Löschkultur
https://www.derstandard.at/story/2000138446699/cancel-culture-gegen-buecher-an-britischen-unis-lesen-als-zumutung
 • Cancel-Culture an britischen Unis
https://de.wikipedia.org/wiki/Maus_–_Die_Geschichte_eines_Überlebenden
https://liviato.de/buch/zusammenfassung/maus/315
https://d-nb.info/1027485189/34 Leseliste "Kindern vom Faschismus erzählen"
https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/art-spiegelmans-holocaust-comic-maus-als-schulstoff-17136202.html
 • Art Spiegelmans „Maus“ : Dieser Comic gehört auf den Lehrplan!
Vor mehr als dreißig Jahren erschien Art Spiegelmans Comic „Maus“ auf deutsch. In amerikanischen Schulen ist er Standard, in deutschen unbekannt. Obwohl er der heutigen Generation einen Zugang zur Schoa bieten könnte, den sie benötigt.
https://www.bmi.bund.de/SharedDocs/downloads/DE/publikationen/themen/heimat-integration/expertenkreis-antisemitismus/antisemitismus-in-deutschland-bericht.pdf?__blob=publicationFile&v=3
 • Antisemitismus in Deutschland. Erscheinungsformen, Bedingungen, Präventionsansätze. Bericht des unabhängigen Expertenkreises Antisemitismus
https://de.wikipedia.org/wiki/Woke
https://de.wikipedia.org/wiki/Art_Spiegelman, https://eo.wikipedia.org/wiki/Art_Spiegelman
https://www.pulitzer.org/prize-winners-by-category/260
https://www.derstandard.at/story/2000111495555/schon-wieder-eine-weisse-frau-oeh-protestiert-gegen-alice-schwarzer
 • "Schon wieder eine weiße Frau": ÖH protestiert gegen Alice Schwarzer


https://web.archive.org/web/20001003154801/http://www.comic-zensiert.de:80/
   (Ende 1999?)
https://web.archive.org/web/20030321161956/http://www.comic-zensiert.de:80/
   Die Chronologie des Schreckens
web.archive.org/...20130928/giessener-zeitung.de/giessen/beitrag/52190/darf-holocaust-im-comic-verarbeitet-werden
   (15.6.11)

https://mondmilito.hypotheses.org Diese Webrepräsentanz will ein Logbuch sein über den Zweiten Weltkrieg
und dessen transnationalen Vorstellungswelten, wie sich das aufgrund von Esperantoquellen darstellt.
Interessante neuere Details: https://mondmilito.hypotheses.org/4391 La malmilito de svisa esperantisto (temas pri Claude Gacond - Esplori la « vivan memoron » de esperantistoj, de homoj kiuj ne rakontis skribe pri ĉiuj siaj memoroj aŭ perceptoj de la militeventoj kaj ties sekvoj estas unu el la celoj de Militrakonto.
https://mondmilito.hypotheses.org/4620 La dua renkontiĝo de Esperanto Paradigmo okazos en Bonn kun la subtemo “Pacismo en praktiko”. Surbaze de la modelo de la Esperanto-movado, la laborrenkontiĝo celas ajnan novigan kaj aŭtonomian formon de nedeviga asociiĝo inter individuoj kaj grupoj, kiuj formiĝis trans limoj kaj engaĝiĝas por pacismo.

https://mondmilito.hypotheses.org/4525
Rezistaj voĉoj el Germanio, 15/03/2022 (prikaŝu la enhavon!)
Jam en la tuj postmilita periodo la bezono konservi la memoron de rezist-movadoj esprimiĝis en Germanio kaj celis konstraŭstari la oftan kredon, ke ne ekzistis rezistado en nazia Germanio. Tiu misgvida koncepto estis disvastigata enlande kaj eksterlande.

Enlande plimulto de la homoj estis konvinkitaj pri la neekzisto de interna rezistado. Iamaniere tio evitis kolektivan respondecon, ĉar evidentis ke alia vojo ol nazisekvado ne eblis. Ĝi ankaŭ pravigis la senton tiam ankoraŭ larĝe ekzistantan, ke la milito estis etna konflikto inter germanoj kaj ne-germanoj kaj kaŝis ties funde politikajn kialojn. Eksterlande samnivela neado plifortigis ĝeneralajn antaŭjuĝojn ne nur pri nazia Germanio kiel ŝtato sed pri germanoj kiel individuoj kaj pravigis draste severan administradon de la okupaciata teritorio.

En la unuaj jaroj post la milito, tio estas inter 1945 kaj 1949, inter la liberigo kaj kreo de du disaj ŝtatoj, la temo de interna rezistado estis malofte pritraktita. La pezaj sociaj kaj ekonomiaj kondiĉoj deturnis la germanojn de la temo. La individuaj konscioj ne pretis por introspekto. Krome aktivado de okupaciantaj cenzuroj kaj manko de papero malhelpis eldonadon kaj konsekvence disvastigon de informoj. La malmultaj haveblaj dokumentoj tiam dividiĝis inter tri ĉefaj kategorioj : procesaktoj kontraŭ eksnazioj, personaj atestoj de deportitoj pri specifaj koncentrejoj kaj identecaj iniciatoj kun politika celo, kiel tiu de katolikoj, de komunistoj aŭ kiel ni vidos, de esperantistoj. Entute ni parolas pri manpleno da eldonaĵoj, plejofte malbone presitaj broŝuroj.

Meze de tiu granda silento, la malmultaj larĝspektraj publikaĵoj alprenas certan signifon. La unua postmilite aperinta germanlingva verko eldoniĝis en Svislando en 1947. La nordgermano Rudolf Pechel (1882-1961) estis dekstrema konservativa ĵurnalisto arestita en 1942 kaj enkarcerigita en Sachsenhausen kaj Ravensbrück ĝis la militofino. Li estis la unua, kiu klopodis doni ĝeneralan vidon pri la temo. La aŭtoro intence nomis sian verkon «germana rezistado» kaj ne « la germana rezistado » ĉar ĝi restas nekompleta, specife rilate al la maldekstraj grupoj kiujn la aŭtoro malpli konis. La verko libere rakontas, sen granda mencio pri siaj informfontoj, pri dudeko da rezisto-padoj, de virinmovado al kvakeroj ĝis la gefratoj Scholl, kiuj jardekojn poste fariĝos ikono de la germana rezistado. La tuta volumo turnas sin al germanaj legantoj kaj klarigas kiel estiĝis rezistado, kiel la movado organiziĝis kaj aktivis, kaj kiel ĝi estis neniigita de nazioj. La diverseco de la grupoj elektitaj de Pechel montras, ke rezistado estiĝis en ĉiuj soci-tavoloj kaj ne koncernis nur iujn «anti-sociajn» marĝenulojn.Tio estis malfacile akceptebla veraĵo por tiutempa germana socio.

Sed tiu persona verko aperinta eksterlande kaj malfacile akirebla en Germanio, havis malgrandan eĥon en la publiko. Kvazaŭ reage aŭ responde al Pechel, la komunista tagĵurnalo Hamburger Volkszeitung aperigis serion da artikoloj pri la germana rezistado inter julio kaj oktobro 1947, poste aperigitaj unuvolume. La Dokumentoj de la rezistado (Dokumente des Widerstandes) celas konvinki, ke komunistoj estis la plimulto inter la rezistantoj. Tiucele ĝi regurdas la antaŭmilitan eksplikon de KPD (Komunista Partio de Germanio) rilate al la enradikiĝo de hitlerismo : internacia kapitalismo, socia malegaleco, alianco de socialistoj kun burĝoj, ĝenerala konsento detrui la revolucian sperton de Sovetunio. En oceano de indiferentuloj tamen en ĉiuj anguloj de la laborista socio stariĝis kontraŭhitleranoj. Eĉ en sportaj organizaĵoj, marksistaj sportistoj kondukis kaj gvidis siajn kamaradojn kontraŭstari la naziojn. Almenaŭ komence. La dua periodo de tiu historio okazas en Hispanio, kie germanaj interbrigadistoj retrovas la kapablon agi kolektive (p. 50-67). La tria periodo komenciĝas kun la mondmilito, en 1939. Tiam kontraŭinformado fariĝas la plej signifa agado, samizdataj publikaĵoj kaj aktivado de la nacia komitato Freies Deutschland inter soldatoj de Wehrmacht, specife en la sovetaj prizon- kaj laborkampoj. La kontribuoj ankaŭ substrekas sabotadon de armeo kaj energio. Ĉar la tekstojn aŭtoris diversaj rezistintoj kaj estis sendepende publikigitaj, ili ankaŭ pritraktas kromtemojn kiel la okupacion en Francio, infiltradon de SS en rezistrondoj, ribelon de italaj soldatoj…. La artikolaro estas unika en tiu tempo, alparolante ordinarajn germanojn. Tamen ĝi montras nur la komunistan flankon de la germana rezistado, interna kaj eksterna.

Aŭdiĝas rapide alia voĉo pli atenta al la diverseco de tendencoj, dank’ al iniciato de la hamburga komitato de VVN, kiu aperigis en 1948 du malsimilajn volumetojn, unu por la germana legantaro kaj alian por internacia, en esperanto. La asocio VVN (Unuiĝo de persekutitoj de Nazireĝimo) estis fondita en 1946, surbaze de la t. n. Promeso de Buchenwald subskribita la 19an de aprilo 1945. Tiu dokumento, interliganta la eksdeportitojn post la liberiĝo, deklaris la neforgeseblan unuecon de la diversaj nacianoj en la daŭra lukto por finvenki kaj elradikigi naziismon. La agado de VVN komence koncentriĝis al kolektado kaj konservado de dokumentoj. Ili servis kiel pruvo en tempo en kiu neniu pretis kredi la sperton de la rezistintoj. La asocio celis tujan politikan efikon, nome laŭleĝan sennaziigon, kiu en ĉiuj okupaciataj zonoj de Germanio estis verdire malrapida kaj sufiĉe milda. La unua celo de VVN ne estis atingi rekonon de personaj suferoj sed malkovri la veron por atingi politikan influon en la postmilita periodo kaj protekti la konstruatan socion.

La germanlingva manlibro pri rezista literaturo Widerstandsliteratur, estas komentita bibliografio. La fondo estas klare internaciista : «La germana rezistado estis parto de la internacia rezistado kontraŭ faŝismo» (Ahrens 1948, Einführung). La gvidlibro intencas roli kiel faka kernbiblioteko difinante la volumojn aparte utilajn ĉu por juĝistoj (R – Richter) ĉu por edukistoj (E – Erzieher). La celo de tiu memorkolekto estas duobla : justeco kaj edukado. La «biblioteko» estas organizita laŭ diversaj kategorioj. Unue la memoraĵoj de opoziciintoj laŭ kategorioj (laboristoj, burĝoj, kristanoj, homoj rase persekutitaj, la planintoj de la 20a de julio 1944, Wehrmacht, germanoj en eksterlandaj partizanaj movadoj, militkaptitoj, kunlaborado kun fremdaj deviglaboristoj, elmigrintoj, hispana lukto, koncentrejoj, junuloj, virinoj, izoluloj). La dua parto, ampleksa, estas dediĉita al bibliografia superrigardo pri la unuopaj koncentrejoj kaj al ĝeneralaj studoj pri persekutado kadre de la Nurenbergaj Procesoj.

Sed kion sciis la eksterlanda publiko pri la ekzistinta germana rezistado? En aliaj lingvoj aperis tiam vere malmulte. En Pollando, la komunista Centra komisiono por la esplorado de germanaj krimoj estis fondita en 1945 kaj disvolvis intensan enketan, dokumentan, informan kaj procesan agadon dum jardekoj. Kadre de tiu agado, konigi la situacion eksterlanden estis esenca paŝo. En 1946 kaj 1947, la komisiono eldonis la duvoluman libron German crimes in Poland (Varsovio, GKBZNP), kiu konsideras la situacion sur la pola teritorio laŭ la geografiaj limoj interkonsentitaj en Potsdamo. Plurloke ĝi pritraktas persekutojn kontraŭ germana rezistado. En Novjorko, aperis libro de Allen Welsh Dulles (Germany’s Underground, 1947), kiu tamen montris nur parton de la afero, iujn nemaldekstrajn grupojn tiam en kontakto kun Svislando. Jam dummilite aperis volumo pri la persekutado de la katolika eklezio dum la Tria Regno (The Persecution of the Catholic Church in the Third Reich, London 1940, New York 1942). Tiuj formis respondon al la dum- kaj post-milita sinteno de la Sankta Seĝo. Fine en Londono, oni senprokraste dokumentis la komploton de la 20a de julio (SPD-London, The Story of an Attempted Revolt in Germany, Londono, 1944 kaj Hans Kahle, They plotted against Hitler, Londono, 1944).

En la tuj postmilitaj jaroj, oni eksterlande ignoris preskaŭ ĉion pri germana rezistado. Despli interesa kaj eskternorma estas la iniciato de la esperantistoj Hermann Wagner (1904-?) kaj Hermann Theobald (1892-1972) du laboristoj persekutitaj de Nazi-reĝimo, kiuj en la jaroj 1947-1948 sentis la neceson esprimiĝi antaŭ la monda esperantistaro.

Ĝuste tial, la volumeto de Hermann Wagner, antaŭmilite aktiva sennaciista social-demokrata SAT-ano, titoliĝas Ni devas diri ĝin. Ĝi aperis en 5000 ekzemperoj, granda kvanto se oni konsideras la tiamajn limigojn de presistoj kaj la malvastecon de la esperantlingva legantaro. En la monatoj antaŭ la kapitulaco, Wagner aperigis klandestine kolekton de poemoj sub la titolo Ein Spiegel : Gedichte. Ni devas diri ĝin ne havas beletran ambicion sed pentras ampleksan panoramon de la postmilita socia situacio en Germanio : detruoj, malriĉeco, malegaleco. Kuranta fadeno estas distingo inter kolektiva kaj individua kulpo. Ĝi alparolas eksterlandajn esperantistojn sed ankaŭ ŝajne samlandanojn : « ni devas scii, ke ankaŭ aliaj popoloj malsatas k suferas pro la hitlera milito » kaj akcepti la fakton « la klasdiferencoj cetere ankaŭ en Germanio dum 1933-1945 ne estis forigitaj, sed la klasbatalo subpremata » (p. 13), malgraŭ la pseŭdo-socialisma nomo de la Nazi-reĝimo. La analizo de la kaŭzoj estas mondskalaj financ-potencoj, kiuj konsideras ke « tre verŝajne en Germanio ni ne estus havintaj grandan perfortregadon se ne ankaù la grandaj financistoj estus subtenintaj Hitler per pruntedonoj de i.a. 50.000.000 oraj markoj » (p. 14). Ĉar la germanoj ne akceptas tiujn faktojn, la « naciismo floras kiel ankoraù neniam» : por plimulto la kapitulaco signifas neadon de germaneco. Sed tiu naciismo ne estas ekskluziveco de germanoj. Malgraŭ la tutmondeco de la pasinta milito, la venko super Germanio fortigis ĉie naciismon : interalie Wagner kritikas la fortiĝon de t.n. bonapartista ŝovinismo en maldekstraj francaj medioj, la rearmiĝon de Italio kaj Turkio, kiuj ne ĉiam havis kontraŭhitleran pozicion….

La analizo povus limiĝi al tiuj pure marksistaj argumentoj sed, dank’al la esperantista sennaciista pozicio de Wagner, fariĝas pli originala kaj iasence globala. La sekureco ne eblos sen mondskala egaligo de respondecoj kaj aspiroj. Eliro el la milito provokita de la reĝimo postulas sennaziigon de la socio. Kiel ĝi devas efektiviĝi kaj kiujn esceptojn ĝi antaŭvidas estis kaj restas ege polemika tereno. Laŭ Wagner, la sennaziigo en Germanio estas bedaŭrinde «tragikomedio : oni devus ekstermi la verajn kulpulojn k militkrimulojn mondskale k ne laŭ naciistaj bezonoj» (20). Li ne viktimigas la germanojn sed kulpigas la tutmondajn kunkulpulojn kiuj lavas la propran konscion juĝante la ĉefajn aktorojn de la reĝimo. Bazita sur tre forta sennaciista konscio, en la difino fidela al Lanti, Wagner disvolvas sian proponon de «esperanto kaj mondkoncepto», kiu preterpasas la nacian analizon por pritrakti la situaciojn sendepende de nacia aŭ etna konsideroj. Ĉiuj homoj estas samrajtaj kaj samdevaj, kie ajn ili troviĝas.

Tiu interesa propono, kiu neas la geografian kriterion, renkontas tamen sian limon, kiam ĝi neas la realecon de la historiaj cirkonstancoj. Wagner ekzemple kritikas la forpeladojn de germanoj el orienta Eŭropo, kies perfortan econ oni ne povas nei, « ŝtelinte al ili la kompletan havaĵon k ŝtopante tiujn malfeliĉulojn inter la ruinegojn de niaj detruitaj urboj » (p. 24). La demando – el sennacieca vidpunkto – kiun li ne starigas estas : kial tiuj germanecaj popoloj vivis ofte ekde mezepoko en orienteŭropaj teritorioj, kaj en la paso de dekkelkaj jaroj, tiun kunvivadon eĉ ne plu eblis diskuti. Germanoj ili estis antaŭe kaj restis poste : la nacia klarigo tiam ne komplete validas. Samnivele situiĝas lia konstanta referencado al la germana rezista movado, pri kiu tamen li donas neniun detalon kaj restas en la iluzio, kiu dummilite helpis la rezistantojn sin kuraĝigi ke «ni havis rezistantan movadon k ĝi estis forta» (p. 23). Li antaŭanoncas ke «baldaù oni publikigos la unuajn faktojn. Estos publikaĵoj, kiuj mirigos la mondon». Ĉu li mem intencis diskonigi la padon de tiuj kuraĝuloj ne estas sciate.

La libreto el la hamburga rondo de VVN Dokumentoj de la rezistado, bildoj el la germana ilegala batalo kontraŭ la nazidiktaturo 1933-1945 estas tute alispeca projekto. Ĝin kompilis, redaktis kaj tradukis Hermann Theobald. La volumo adoptas la titolon de la publikaĵo de Hamburger Volkszeitung, tamen la iniciato kaj ties enhavo kaj celo estas tre malsimilaj. Theobald estis antaŭmilite komunista aktivulo de Laborista Esperanto-Asocio por germanlingvaj landoj, kaj delegito de UEA en Hamburg-Altona. Reveninte el koncentrejo, Theobald fine de 1945 kunrestarigis la esperanto-klubon en Hamburgo, sed videble restis proksima al Hamburger Volkszeitung kaj konsekvence al KPD.

Dokumentoj de la rezistado turnas sin al eksterlanda publiko, kiu malmulton sciis pri la reala vivo en Germanio kaj ofte vidis nur la germanan agreson direktitan al eksteraj nacioj, intence ignorante ke diktaturoj draste trafas ankaŭ la proprajn popolojn. Kontribuo de Walter Bähr detalas la prem-aparaton de la nazia reĝimo por ideologie kontroli la germanajn civitanojn: “pere aŭ senpere, preskaŭ 2.000.000 da homoj en preteco kaj aktiveco por esplori, priatenti, neŭtraligi, paralizi kaj ekstermi ĉiujn internpolitikajn tendencojn kontraŭajn al la nazia reĝimo. Ĉu oni ankoraŭ serioze volas aserti, ke ŝtato tenus tian ampleksan kaj multekostan defendaparaton se kontraŭuloj ne estus, se ĉiuj estus estintaj naziemaj?” (p. 13). Tiel la demonstro pri la ekzisto de rezistado. La alia pruvo estas la multnombraj koncentrejoj starigitaj ekde 1933 kaj ĉiukaze antaŭ la militkomenco en 1939. En alia ĉapitro, ne subskribita aŭ memkompilita de Theobald, oni kalkulas, “laŭ Gestapo-raporto”, unu milionon da arestitaj rezistantoj en Germanio.

La kerno de la libro dividiĝas en du grandajn demandojn: kiel ili laboris kaj kiuj ili estis. La unua liveras detalojn pri kio okazis en laborejoj, en havenoj, en akiro de ilegala materialo el Danlando transportita de maristoj, dum klandestina sindikata aktivado, por perado de informoj al eksterlando… Se multaj ekzemploj estas ĉerpitaj el la komunistaj kaj parakomunistaj grupoj, kontraŭe al la germanlingva samtitola verko, Dokumentoj de la rezistado donas grandan spacon al ĉiaspecaj nekomunistaj agadoj ne allasante hierarkion inter grandskalaj kaj individuaj iniciatoj: la atenco de la 20a de julio 1944, la grupo de Carl Friedrich Goerdeler, konservativa eksurbestro de Leipzig, la eldonaĵoj de la social-demokrato Ernst Niekiesch, kiu en koncentrejo post 1937 servis kiel homa medicina eksperimento de la Nazioj, la rondo de Hanna Solf, vidvino de iama germana ambasadoro en Tokio, al kiu apartenis ĉefe diplomatoj kaj nobeloj, la rondoj de katolikoj, protestantoj kaj aliaj religioj, la studentaj grupoj, la organiziĝo en karceroj kaj koncentrejoj…

Speciala paĝo estas dediĉita el esperantistoj-rezistantoj (p. 59), al la uzo kiun faris nazioj de la “vegetanta” nazia Esperantomovado por “mistifiki la mondon”. Malgraŭ ĉio multaj esperantistoj en Germanio eĉ post 1936 ignoris la malpermeson de la lingvo kaj “nur daŭrigis sian politikan kontraŭstaron kaj samgrade restis senskueblaj en siaj sentoj por Esperanto”. Ili diversmaniere helpis al militkaptitoj kaj fremdlaboristoj, presis kaj kontrabandis ilegalan materialon. Kvankam supozeble ne ekzistis apartaj esperantistaj rezist-rondoj, esperantistoj aktivis en multaj aliaj strukturoj, konforme al sia mondvido. Detaloj mankas. Theobald konklude anoncas sian intencon aperigi “specialan libreton por montri, kiel la esperantistoj, eluzante Esperanton, agadis en la politika rezistado al la naziistoj kaj helpis en multaj okazoj al fuĝantaj rezistantoj per siaj rilatoj al eksterlandaj amikoj”. Bedaŭrinde tiu libreto ne aperis.

Pascal Dubourg Glatigny

Bibliografio

F. Ahrens, Widerstandsliteratur, Hamburg, 1948.
R. Pechel, Deutscher Widerstand, Zürich, 1947.
[E. Hoffmann, H. Priess, W. Grünert, A. Drögemöller, J. Jürgensen, G. Schöneck, W. Melhausen, A. Weber, W. Gerlach], Dokumente des Widerstandes, ein Beitrag zum Verständnis des illegalen Kampfes gegen die Nazidiktatur, Hamburg, 1947.
H. Theobald, Dokumentoj de la rezistado, bildoj el la germana ilegala batalo kontraŭ la nazidiktaturo 1933-1945, Hamburg, [s.d. 1948], Max Albrecht und Paul Evert Verlag.
H. Wagner, Ni devas diri ĝin, Stuttgart, Kultur-Aufbau-Verlag, 1947. - (prikaŝu la enhavon!)
 

eigene Seiten:

http://geb-aa.bplaced.net/presse/jul2013.htm
 • Esperanto aktuell 2013, Heft 3: Folge 11, 80 Jahre Bücherverbrennungen · 1933 - 2013
http://esperanto-aalen.de/por_esp-akt/bisher/bisher.htm#Folge13
 • dito!
http://esperanto-aalen.de/biblioteko/WdBuZ/Folge_Buecher_verbrennen.html
 • dito!
http://espbib.bplaced.net/aldonoj/brulantaj_libroj/Brennende_Buecher_UM.pdf
 • dito! (quasi als Separatdruck-pdf)